Φύλλο Εργασίας για το Μάθημα 7:
Κλιματική αλλαγή και Παραδοσιακή/ Βιομηχανοποιημένη γεωργία
Εκπαιδευτικοί Στόχοι:
1. Οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία και τις προκλήσεις του τομέα οι οποίες σχετίζονται με το κλίμα.
2. Οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν για τον αντίκτυπο των παραδοσιακών και μεγάλης κλίμακας/βιομηχανικές γεωργικές πρακτικές για την κλιματική αλλαγή.
Εισαγωγή
Η κλιματική αλλαγή διαταράσσει το γεωργικό οικοσύστημα, με αποτέλεσμα να επιφέρονται αλλαγές στα διάφορα αγροτικά κλιματολογικά στοιχεία όπως η θερμοκρασία, η βροχόπτωση και η ηλιοφάνεια, ενώ επηρεάζει ιδιαίτερα τους τομείς της καλλιέργειας, της κτηνοτροφίας και της υδρολογίας.
Σύμφωνα με το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNDP), με τον όρο «κλιματική αλλαγή» αναφερόμαστε:
στις μακροπρόθεσμες αλλαγές στο κλίμα της Γης, πέρα από την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της επιφάνειάς της (…) [που] έχοντας ως αποτέλεσμα τα καιρικά φαινόμενα να είναι λιγότερο προβλέψιμα, κι έτσι επηρεάζοντας την ισορροπία των οικοσυστημάτων που υποστηρίζουν τη ζωή και τη βιοποικιλότητα. Προκαλεί επίσης πιο ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως πιο έντονες πλημμύρες, καύσωνες και ξηρασίες, και οδηγεί σε άνοδο της στάθμης της θάλασσας και διάβρωση των ακτών, επιταχύνοντας το λιώσιμο των πάγων. (UN, n.d.)
Ο Δρ Chang-Gil, στη δημοσίευσή του περιγράφει την κλιματική αλλαγή ως:
μεταβολές που υπερβαίνουν τη μέση ατμοσφαιρική κατάσταση και οι οποίες προκαλούνται τόσο από φυσικούς παράγοντες, όπως η τροχιά της περιστροφής της γης, από την ηφαιστειακή δραστηριότητα και τις μετακινήσεις του γήινου φλοιού, όσο και από τεχνητούς παράγοντες, όπως η αύξηση της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου και των αερολυμάτων.
Ο επιταχυνόμενος ρυθμός της κλιματικής αλλαγής και η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και του εισοδήματος απειλούν την επισιτιστική ασφάλεια παντού. Η κλιματική αλλαγή θέτει νέες και πιο δύσκολες απαιτήσεις για τη γεωργική παραγωγή. Η έρευνα για τη βελτίωση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών και του ζωικού κεφαλαίου, συμπεριλαμβανομένης του τομέα της βιοτεχνολογίας, θα είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της καταπόνησης που οφείλεται στην κλιματική αλλαγή. Είναι απαραίτητο να υπάρχουν καλλιέργειες και ζωικό κεφάλαιο τα οποία μπορούν να ανταπεξέλθουν σε ποικίλα περιβάλλοντα παραγωγής, και όχι να έχουν καλές επιδόσεις μόνο στις περιορισμένες περιπτώσεις που προσφέρεται ένα ευνοϊκό σύνολο κλιματολογικών συνθηκών.
Αυτή η ενότητα έχει αναπτυχθεί ώστε οι αναγνώστες για να κατανοήσουν σε γενικό επίπεδο την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειές της και να μάθουν για τον αντίκτυπο των παραδοσιακών και μεγάλης κλίμακας γεωργικών πρακτικών στην κλιματική αλλαγή. Αυτό θα επιτρέψει στους αναγνώστες να εξοικειωθούν με το θέμα, κατανοώντας βαθύτερα τις ευκαιρίες και τους κινδύνους που προκύπτουν από αυτές τις δύο πρακτικές.
Γεωργικό οικοσύστημα
Η καλλιέργεια και η κτηνοτροφία, η ιχθυοκαλλιέργεια, η αλιεία και η δασοκομία τόσο για τα τρόφιμα όσο και για τα μη εδώδιμα προϊόντα περιλαμβάνονται στο γεωργικό οικοσύστημα. Η κλιματική αλλαγή πλήττει το γεωργικό οικοσύστημα, συμβάλλοντας σημαντικά στον πολλαπλασιασμό των παρασίτων και των φυσικών καταστροφών, στις μετακινήσεις πληθυσμών και σε μεταβολές στη βιοποικιλότητα της γης. Οι βιολογικές αλλαγές, όπως η αλλαγή των εποχών ανθοφορίας και συγκομιδής, οι αλλαγές που παρατηρούνται στην ποιότητα των καρπών και η μετατόπιση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, αποκαλύπτουν τις μεγάλες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον γεωργικό και κτηνοτροφικό τομέα.
Καμία βιομηχανία δεν είναι πιο ευαίσθητη στο κλίμα. Η κλιματική αλλαγή βλάπτει τη γεωργική παραγωγή και την παραγωγή τροφίμων στις αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως σε εκείνες που είναι ήδη ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή (χώρες εξαιρετικά ξηρές, χώρες οι οποίες πλήττονται από πλημμύρες και κυκλώνες) και έχουν χαμηλά εισοδήματα και αυξημένο ποσοστό πείνας και φτώχειας.
Παραδοσιακή Έναντι Βιομηχανικής Γεωργίας
Η παραδοσιακή γεωργία μπορεί να οριστεί ως ένας πρωτόγονος τρόπος παραγωγής τροφίμων και ένα είδος γεωργίας το οποίο προϋποθέτει σε μεγάλο βαθμό την αξιοποίηση της γεωργικής γνώσης των ντόπιων κατοίκων, την καλλιέργεια της γης με τη χρήση παραδοσιακών γεωργικών εργαλείων, καθώς και την αξιοποίηση των φυσικών πόρων και τη χρήση οργανικών λιπασμάτων, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις πολιτισμικές αντιλήψεις των γεωργών. Η παραδοσιακή γεωργία χαρακτηρίζεται από πολύ χαμηλά επίπεδα χρήσης της τεχνολογίας, καθιστώντας την μεγάλης κλίμακας παραγωγή μέσω αυτής αναποτελεσματική. Η παραγωγή σε αυτή την περίπτωση προορίζεται αποκλειστικά για κατανάλωση του αγρότη και όσων καλλιεργούν τη γη.
Η παραδοσιακή γεωργία αποτελεί μια πολύ βασική παραγωγική δραστηριότητα, η διεκπεραίωση της οποίας εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη φυσική ικανότητα του αγρότη και των υπαλλήλων του. Σε αυτή την περίπτωση, αυτός ο τύπος γεωργίας δεν επικεντρώνεται τόσο στο εμπόριο. Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις βασίζονται στη βιοποικιλότητα και διαθέτουν φυτά που εμπλουτίζουν το έδαφος με θρεπτικά συστατικά. Σε αυτόν τον τύπο γεωργίας, υπάρχουν πολλοί άλλοι οργανισμοί οι οποίοι εκτελούν μια σειρά από οικολογικές και ευεργετικές λειτουργίες, ενισχύοντας την παραγωγή. Επομένως, θεωρείται ότι οι στρατηγικές της παραδοσιακής γεωργίας βασίζονται στην οικολογία και την ίδια τη φύση.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η γεωργία άρχισε να γίνεται πιο βιομηχανοποιημένη ώστε να καταφέρει να μειώσει τα μεγάλα ποσοστά πείνας παγκοσμίως και να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια της εφοδιαστικής αλυσίδας τροφίμων. Κατά τα τελευταία 60 χρόνια έχουν γίνει σημαντικές δαπάνες που συνδέονται με μία παγκόσμια στροφή προς αυτόν τον τύπο γεωργίας. Η βιομηχανοποιημένη γεωργία χρησιμοποιεί χημικές εισροές όπως λιπάσματα, φυτοφάρμακα και αντιβιοτικά για μη θεραπευτικούς σκοπούς, και είναι σε μεγάλο βαθμό μηχανοποιημένη και εντατική.
Η βιομηχανική γεωργία ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960, όταν οι πετροχημικές εταιρείες εισήγαγαν καινοτόμες τεχνικές για την εντατική γεωργία με τη χρήση χημικών ουσιών. Ως αποτέλεσμα της αγροχημικής βιομηχανίας, οι αγρότες πείστηκαν ότι θα μπορούσαν να αυξήσουν τα κέρδη τους καλλιεργώντας μεγάλες εκτάσεις γης με ένα μόνο είδος εξαιρετικά κερδοφόρας καλλιέργειας και ρυθμίζοντας τους πληθυσμούς των ζιζανίων και των παρασίτων με τη χρήση χημικών. Ως αποτέλεσμα αυτού, τα χημικά λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα έχουν μεταμορφώσει δραστικά τους τομείς της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Ο κίνδυνος καταστροφής μεγάλων εκτάσεων γης από ένα μόνο παράσιτο ήταν υψηλός με αυτή την πρακτική μονοκαλλιέργειας. Η πρακτική αυτή βλάπτει επίσης την υγεία των αγροτών και των κατοίκων της περιοχής. Η υπερβολική χρήση χημικών ουσιών στη γεωργία αποδείχθηκε ότι επέφερε καταστροφικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία του εδάφους, την ανθρώπινη υγεία, τις κοινωνικές σχέσεις και το περιβάλλον.
Η βιώσιμη γεωργία, από την άλλη πλευρά, είναι ένα σύστημα παραγωγής, το οποίο χρησιμοποιεί πρακτικές που προστατεύουν το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία, τις ανθρώπινες κοινότητες, καθώς επίσης μεριμνούν για την καλή διαβίωση των ζώων. Βασίζεται σε οικολογικές διαδικασίες, στη βιοποικιλότητα και γεωργικούς κύκλους που είναι προσαρμοσμένοι στις ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες. Η βιολογική γεωργία συνδυάζει την επιστήμη, την καινοτομία και την παράδοση για να ωφελήσει το περιβάλλον στο σύνολό του και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής όλων. Βασίζεται σε υπηρεσίες που προσφέρει το οικοσύστημα και γενικά επιφέρει λιγότερες αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον τοπίο σε σχέση με τη συμβατική γεωργία. Η βιώσιμη γεωργία επιπλέον υιοθετεί μια πιο ολιστική προσέγγιση στη γεωργία σε σύγκριση με τη συμβατική γεωργία.
Επιπρόσθετα, η παραγωγή τροφίμων μέσω της βιώσιμης γεωργίας είναι μια φυσική διαδικασία που έχει πολλά πλεονεκτήματα για το περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία.
Πώς μπορούμε να περιορίσουμε την κλιματική αλλαγή;
Η γεωργία έχει να διαδραματίσει έναν θετικό και παράλληλα σημαντικό ρόλο. Οι καλλιέργειες, οι θάμνοι και τα δέντρα που αναπτύσσονται σε γεωργικές εκτάσεις δεσμεύουν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα μέσω της φωτοσύνθεσης, ενώ τα εδάφη τα οποία τυγχάνουν ορθής μεταχείρισης αποθηκεύουν διοξείδιο του άνθρακα. Ωστόσο, τα συστήματα τροφίμων που παράγονται βιομηχανικά απαιτούν πολλή ενέργεια και η παραγωγή τους βασίζεται σε ορυκτά καύσιμα, τα οποία συμβάλλουν σημαντικά στην κλιματική αλλαγή. Οι καλλιέργειες που καλλιεργούνται με πρακτικές της γενετικά ομοιογενούς βιομηχανικής γεωργίας, η οποία είναι χαρακτηριστική της γεωργίας στην οποία χρησιμοποιούνται χημικές ουσίες, δεν είναι ανθεκτικές στα όλο και πιο συχνά και ακραία κλιματολογικά φαινόμενα.
Ο αντίκτυπος των παραδοσιακών γεωργικών πρακτικών στην κλιματική αλλαγή
Καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται, η ζήτηση για τρόφιμα αυξάνεται με ολοένα επιταχυνόμενο ρυθμό. Για να καλυφθεί η ζήτηση σε τρόφιμα, ήταν απαραίτητο η γεωργία να εξελιχθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Ως εκ τούτου, η παραδοσιακή γεωργία άλλαξε σταδιακά μέχρι που μετατράπηκε στη σύγχρονη γεωργία. Η παραδοσιακή γεωργία μπορεί να οριστεί ως ένας πρωτόγονος τρόπος παραγωγής τροφίμων και ένα είδος γεωργίας το οποίο προϋποθέτει σε μεγάλο βαθμό την αξιοποίηση της γεωργικής γνώσης των ντόπιων κατοίκων, την καλλιέργεια της γης με τη χρήση παραδοσιακών γεωργικών εργαλείων, καθώς και την αξιοποίηση των φυσικών πόρων και τη χρήση οργανικών λιπασμάτων, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις πολιτισμικές αντιλήψεις των γεωργών.
Η παραδοσιακή γεωργία χαρακτηρίζεται από πολύ χαμηλά επίπεδα χρήσης της τεχνολογίας, καθιστώντας τη μεγάλης κλίμακας παραγωγή μέσω αυτής μη παραγωγική. Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι οι στρατηγικές της παραδοσιακής γεωργίας βασίζονται στην οικολογία και την ίδια τη φύση, καθώς και σε πολυκαλλιέργειες που παρέχουν διαφορετικούς τύπους τροφίμων προς κατανάλωση. Επίσης, αυτός ο τύπος γεωργίας δεν επικεντρώνεται τόσο πολύ στο εμπόριο. Η παραγωγή σε αυτή την περίπτωση είναι αποκλειστικά για κατανάλωση του ίδιου του αγρότη αλλά και όσων καλλιεργούν τη γη. Η παραδοσιακή γεωργία αποτελεί μια πολύ βασική δραστηριότητα, ενώ η γεωργική παραγωγή εξαρτάται σε ιδιαίτερα μεγάλο βαθμό από τη φυσική ικανότητα του αγρότη και των υπαλλήλων του.
Περίπου το 30% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου προέρχονται από την αλυσίδα αξίας των αγροτικών τροφίμων. Αυτή η αλυσίδα αξίας χαρακτηρίζεται από πολλά βασικά στοιχεία. Αρχικά, η αλυσίδα αυτή είναι περίπλοκη, ενώ επίσης διαφέρει σε διάφορα μέρη του κόσμου. Παρ’ όλα αυτά, τα πάντα πρέπει να λειτουργούν ως ένα σύστημα, προκειμένου να γίνει η παράδοση των τροφίμων σε όλο τον κόσμο, σε έναν διαρκώς αυξανόμενο πληθυσμό. Ταυτόχρονα όμως, αυτό πρέπει να γίνεται με τρόπο που όχι μόνο προστατεύει τον πλανήτη μας, αλλά επίσης συμβάλλει και στην βελτίωσή του. Οι αγρότες είναι εκείνοι που πρέπει να συνεργαστούν με τη βιομηχανία, τις εταιρείες τροφίμων, τους λιανοπωλητές, τις κυβερνητικές ρυθμιστικές αρχές και τις ΜΚΟ, οι οποίοι αποτελούν φορείς που συνεργάζονται για να προτείνουν διαφορετικές ιδέες σχετικά με το πώς μπορεί η κατάσταση αυτή να αντιμετωπιστεί.
Επιπτώσεις των γεωργικών πρακτικών μεγάλης κλίμακας και της βιομηχανικής παραγωγής στην κλιματική αλλαγή
Οι παγκόσμιοι τρόποι παραγωγής, κατανάλωσης και εμπορίου έχουν δημιουργήσει τεράστια προβλήματα για τον πλανήτη μας, συμπεριλαμβανομένου του πρωτοφανούς κλίμακας προβλήματος της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC), η γεωργία είναι υπεύθυνη για το 10–12% των ανθρωπογενών εκπομπών παγκοσμίως, ενώ επίσης ευθύνεται για σχεδόν το ένα τέταρτο της συνεχιζόμενης αύξησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η βιομηχανική γεωργία συμβάλλει σε πολύ μεγάλο βαθμό στην υπερθέρμανση του πλανήτη, γεγονός που αποδεικνύει ότι η πλειοψηφία των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σχετίζονται με τη γεωργία.
Η έντονη προώθηση των μονοκαλλιεργειών μεγάλης κλίμακας και των αγροκαυσίμων ως λύσεων στις σημερινές επισιτιστικές και ενεργειακές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης του πλανήτη αυξάνει την καταπόνηση του εδάφους στις γεωργικές εκτάσεις, οδηγώντας σε περαιτέρω αποψίλωση των δασών και σε περισσότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, παρά την ανάπτυξη της βιομηχανικής γεωργίας, εξακολουθούν να υπάρχουν πάρα πολλοί γεωργοί μικρής κλίμακας οι οποίοι μπορούν να εφαρμόσουν αγροοικολογικές πρακτικές οι οποίες μπορούν δυνητικά να συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό στην μείωση των αερίων του θερμοκηπίου. Στις ανεπτυγμένες χώρες, οι αλλαγές στις γεωργικές πολιτικές θα είναι απαραίτητες για την αντιστροφή της καμπύλης αναδασμού. Μερικά σχετικά ζητήματα που οι πολιτικές αυτές θα αφορούν περιλαμβάνουν την κλιμάκωση της ζήτησης για βιολογικά και τοπικά προϊόντα, την αύξηση της επέκτασης της αγοράς των αγροτών και την αυξανόμενη δημοτικότητα των γεωργικών προγραμμάτων που υποστηρίζονται από την κοινότητα.
Η βιομηχανική γεωργία ενθαρρύνει πρακτικές που υποβαθμίζουν την ποιότητα του εδάφους και αυξάνουν τις εκπομπές, ενώ παράλληλα καθιστούν τους αγρότες πιο ευάλωτους σε ζημιές καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται. Gustin, G. (2019)
Η γεωργία μεγάλης κλίμακας ενθαρρύνει πρακτικές που υποβαθμίζουν την ποιότητα του εδάφους, απορρίπτουν λιπάσματα και χρησιμοποιούν κοπριά, οι οποίες αυξάνουν άμεσα τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ταυτόχρονα, αποθαρρύνει πρακτικές όπως η καλλιέργεια χωρίς άροση και η αμειψισπορά, οι οποίες λαμβάνουν το διοξείδιο του άνθρακα από τον αέρα, το αποθηκεύουν στο έδαφος και βελτιώνουν έτσι την υγεία του εδάφους. Το βιομηχανικό σύστημα τροφίμων αποτελεί εμπόδιο για την υλοποίηση των πιθανών κλιματικών οφελών της γεωργίας. Οι μεγάλης κλίμακας γεωργικές δραστηριότητες θεωρείται ότι αναγκάζουν τις μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις να τερματίσουν τη λειτουργία τους, πλήττοντας έτσι τη βιωσιμότητα των αγροτικών κοινοτήτων, ενώ επίσης μειώνουν την ποικιλομορφία της γεωργικής παραγωγής και δημιουργούν περιβαλλοντικούς κινδύνους μέσω των πρακτικών παραγωγής τους. Επιπλέον, οι αγρότες θα χρειαστούν νέες τεχνολογίες για την καταπολέμηση της ξηρασίας και των παρασίτων, περισσότερη άρδευση και περισσότερο εξοπλισμό.
Η γήρανση μιας γενιάς γεωργών επιταχύνει επίσης τον αναδασμό. Ο μέσος αγρότης πλησιάζει την ηλικία των 60 ετών, ενώ πολλοί είναι οι αγρότες οι οποίοι βασίζονται στη γη για να χρηματοδοτήσουν τη συνταξιοδότησή τους. Ωστόσο, οι μεγάλης ηλικίας αγρότες δεν μπορούν να πωλήσουν αυτές τις εκτάσεις γης σε νεαρούς αγρότες, καθώς οι νεαροί αυτοί αγρότες δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τις υψηλές τιμές της γης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η γη να πωλείται σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις μεγαλύτερης κλίμακας ή την νοικιάζουν.
Πηγές:
https://www.eea.europa.eu/signals/signals-2015/articles/agriculture-and-climate-change
https://wfto.com/news/food-farming-and-climate-change-it%E2%80%99s-bigger-everything-else
https://climateatlas.ca/agriculture-and-climate-change
Dr Chang‐Gil K. (2008) The Impact of Climate Change on the Agricultural Sector: Implications of the Agro‐Industry for Low Carbon, Green Growth Strategy and Roadmap for the East Asian Region.
Dr. Chang‐Gil, K. (2008). The Impact of Climate Change on the Agricultural Sector: Implications of the Agro‐Industry for Low Carbon, Green Growth Strategy and Roadmap for the East Asian Region.
https://repository.unescap.org/bitstream/handle/20.500.12870/4032/ESCAP-2012-PB- Impact-climate-change-agricultural-sector-agro-industry.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Nelson, G., Rosegrant, M., Koo, J., Robertson, R., Sulser, T., Zhu, T., Ringler, C., Msangi, S., Palazzo, A., Batka, M., Magalhães, M., Santos, R. A., Ewing, M., Lee, D. (2009). Climate Change: Impact on Agriculture and Costs of Adaptation.
https://ebrary.ifpri.org/utils/getfile/collection/p15738coll2/id/130648/filename/130821.pdf
United Nations (n.d.). Climate change
https://climatepromise.undp.org/news-and-stories/climate-dictionary-everyday-guide-climate-change
European Environment Agency (2015) Agriculture and climate change
https://tinyurl.com/j2w8phxc
Portillo, G. (n.d.) Agricultura tradicional
https://www.jardineriaon.com/pl/agricultura- tradicional.html
Syngenta Group (2018), Environmental impacts of agriculture
https://youtu.be/gQheu5CW_Ls
Gustin, G. (2019). Industrial Agriculture, an Extraction Industry Like Fossil Fuels, a Growing Driver of Climate Change
https://insideclimatenews.org/news/25012019/climate-change-agriculture-farming- consolidation-corn-soybeans-meat-crop-subsidies/
Lin, B., Chappell, M. J., Vandermeer, J., Smith, G., Quintero, E., Kerr, R., Griffith, D., Ketcham, S. Latta, S., Mcmichael, P., Mcguire, K., Nigh, R., Rocheleau, D., Soluri, J., Perfecto, I. (2011). Effects of industrial agriculture on climate change and the mitigation potential of small-scale agro-ecological farms,
https://www.researchgate.net/publication/230877696_Effects_of_industrial_agricultur e_on_climate_change_and_the_mitigation_potential_of_small-scale_agro- ecological_farms
Ώρα για κουίζ!
Ακολουθεί ένα διασκεδαστικό κουίζ το οποίο θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε για να εξετάσετε την κατανόησή σας όσον αφορά τις βασικές έννοιες που καλύπτονται σε αυτό το μάθημα: